Ogólne zasady kontroli

Data publikacji

Spis treści

1. Kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznych w przepisach i w normach

1.1. Obowiązek kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych wprowadzają następujące przepisy prawa powszechnego:

1) Ustawa z dnia z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2021 r. poz. 2351, z póżn. zm.);
2) Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z 2022 r. poz. 1385);
3) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2022 r. poz. 1596);
4) Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 28 sierpnia 2019 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych [Dz.U. z 2021 r. poz. 1210].

1.2. Kontrole stanu technicznego instalacji i urządzeń elektrycznych powinny być przygotowywane, organizowane i wykonywane według uznanych reguł technicznych określonych w normach:

1) PN-HD 60364-6:2016-07 Instalacje elektryczne niskiego napięcia − Część 6: Sprawdzanie;
2) PN-EN 60079-17:2014-05E Atmosfery wybuchowe − Część 17: Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych;
3) PN-EN 62353:2015-02 Medyczne urządzenia elektryczne − Badania okresowe i badania po naprawach medycznych urządzen elektrycznych.

▲ do góry

1.3. Terminy i definicje
Wyróżnia się następujące terminy i definicje związane z kontrolą instalacji elektrycznej:

1) Sprawdzanie – wszystkie czynności za pomocą których kontroluje się stan techniczny i zgodność instalacji elektrycznej z odpowiednimi wymaganiami normy HD 60364-6:2016-07.
Sprawdzanie instalacji elektrycznej obejmuje oględziny, próby i protokołowanie;
2) Oględziny – kontrola instalacji elektrycznej za pomocą wszystkich odpowiednich zmysłów (np. wzrok, słuch, dotyk) w celu upewnienia się, czy wyposażenie elektryczne zostało prawidłowo dobrane i zainstalowane;
3) Próby – użycie w instalacji elektrycznej środków pomiarowych, za pomocą sprawdzana jest jej skuteczność. Obejmuje ona ustalony za pomocą odpowiednich przyrządów pomiarowych wartości niewykrywalnych za pomocą oględzin;
4) Protokołowanie – zapisywanie wyników oględzin i prób;
5) Konserwacja – powiązanie wszystkich technicznych i administracyjnych czynności, łącznie z czynnościami nadzoru, przeznaczonych do utrzymania instalacji w stanie w którym może spełniać wymagane funkcje, lub przywrócenie tego stanu.

1.4. Kontrole okresowe instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych
Zgodnie z art. 62.1 ustawy z dnia z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2021 r. poz. 2351) obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli:

1) okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego: elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu,
2) okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu, (…) budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów;
3) okresowej w zakresie, o którym mowa w pkt 1, co najmniej dwa razy w roku, w terminach do 31 maja oraz do 30 listopada, w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m2 oraz innych obiektów budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m2.(…)

Kontrole okresowe stanu technicznego instalacji wykonuje się w określonych odstępach czasu w celu sprawdzenia, czy nie doszło do uszkodzeń lub niedopuszczalnego pogorszenia parametrów instalacji lub ich części, w okresie od poprzedniego badania, w takim stopniu, że użytkowanie ich jest niebezpieczne.

1.5. Organizacja kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych
Kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznych powinny być przeprowadzane z uwzględnieniem następujących wymagań organizacyjnych i technicznych:

1) Kontrole stanu technicznego instalacji i urządzeń elektrycznych (sprawdzanie odbiorcze i okresowe), mogą być wykonywane przez osoby wykwalifikowane, kompetentne w zakresie sprawdzania. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 1 lipca 2022 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń instalacji i sieci (Dz. U. z 2022 r. poz. 1392); eksploatacją urządzeń elektrycznych mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne dla następujących rodzajów prac i stanowisk pracy:


a) eksploatacji „E” – do których zalicza się stanowiska osób wykonujących prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym,
b) dozoru „D”– do których zalicza się stanowiska osób kierujących czynnościami osób wykonujących prace w zakresie określonym w pkt. 1. oraz stanowiska pracowników technicznych sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.
Prace, o których mowa w pkt. a, dotyczą wykonywania czynności niezbędnych do dokonania oceny stanu technicznego, parametrów eksploatacyjnych, jakości regulacji i sprawności energetycznej urządzeń, instalacji i sieci – w zakresie kontrolno-pomiarowym;

2) Próby i pomiary należy wykonywać przy użyciu urządzeń pomiarowych spełniających wymagania PN-EN 61557-10;2013-11 Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach elektroenergetycznych o napięciach przemiennych do 1 000 V i stałych do 1 500 V — Urządzenia przeznaczone do sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych — Część 10: Wielofunkcyjne urządzenia pomiarowe do sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych

   Dopuszcza się stosowanie innych urządzeń pomiarowych, jeżeli posiadają one nie gorsze własności użytkowe i zapewniają co- najmniej taki sam poziom bezpieczeństwa;
3) Podczas kontroli instalacji należy przestrzegać „zasady ochrony zastanej” polegającej na uwzględnieniu stanu technicznego sprawdzanej instalacji elektrycznej, spełniającej wymagania przepisów i norm z okresu ich projektowania i budowy, o ile późniejsze przepisy nie wymagały doprowadzenia ich do stanu zgodnego z aktualnymi normami lub obowiązującymi przepisami;
4) W czasie prób i pomiarów należy zastosować środki ostrożności w celu upewnienia się, że sprawdzenie nie spowoduje niebezpieczeństwa dla ludzi i zwierząt domowych oraz nie spowoduje to uszkodzenia obiektu i wyposażenia, nawet gdy obwód jest wadliwy.

▲ do góry

2. Sprawdzanie odbiorcze

Sprawdzanie odbiorcze instalacji elektrycznej niskiego napięcia należy przeprowadzić, jeżeli to możliwe, podczas montażu oraz po zakończeniu procesu budowy, przebudowy lub remontu, przed przekazaniem do eksploatacji.
Osobie przeprowadzającej sprawdzenie instalacji elektrycznej należy udostępnić informacje wymagane według normy 60364-5-51:2011, a także informacje niezbędne do wykonania tej czynności.
Sprawdzanie odbiorcze urządzeń i instalacji elektrycznych powinno obejmować porównanie wyników z odpowiednimi kryteriami w celu stwierdzenia, że wymagania norm 60364 zostały spełnione.
W przypadku rozbudowy lub zmiany istniejącej instalacji należy sprawdzić, czy ta rozbudowa lub zmiana jest zgodna z wymaganiami HD 60364 i czy nie spowoduje pogorszenia stanu bezpieczeństwa istniejącej instalacji elektrycznej;
Sprawdzenie odbiorcze instalacji elektrycznej powinno w szczególności obejmować:

1) sprawdzanie dokumentacji obiektów:

a) projekt techniczny (opisy techniczne, schematy elektryczne itp.),
b) dokumentację fabryczną dostarczoną przez dostawcę urządzeń (karty gwarancyjne, świadectwa, instrukcje obsługi, opisy techniczne, rysunki konstrukcyjne i montażowe),
c) dokumenty przekazania urządzeń do eksploatacji (protokoły z przeprowadzonych prób i pomiarów elektrycznych i prób funkcjonalnych urządzeń);

2) oględziny elementów badanej instalacji;
3) pomiary parametrów technicznych instalacji;
4) próby funkcjonalne urządzeń i instalacji;
5) sporządzanie protokołów odbioru robót zanikających i ulegających zakryciu.

Wymaga się, aby sprawdzenie odbiorcze było wykonane przez osobę wykwalifikowaną, kompetentną w zakresie sprawdzania stanu technicznego instalacji elektrycznej.
Po sprawdzeniu nowej instalacji albo rozbudowanej lub zmienionej instalacji istniejącej, należy sporządzić protokół odbiorczy, który powinien zawierać szczegóły instalacji objętej protokołem oraz zapisy z oględzin i wyników prób.
Stwierdzone podczas sprawdzania usterki, braki lub wady należy usunąć przed sporządzeniem protokółu odbiorczego i zadeklarowaniem, że instalacja elektryczna spełnia wymagania wieloczęściowej normy 60364.

▲ do góry

3. Sprawdzanie okresowe

W czasie eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych należy zapewnić okresowe kontrole stanu technicznego, w tym parametrów charakteryzujących ich pracę oraz stan bezpieczeństwa elektrycznego i ochrony pracy osób zajmujących się eksploatacją.
Sprawdzanie okresowe każdej instalacji elektrycznej przeprowadza się w ustalonych odstępach czasu, za pomocą właściwych prób i pomiarów, w stopniu możliwym do realizacji, by określić, czy instalacja i wszystkie elementy jej wyposażenia znajdują się w stanie pozwalającym na ich dalsze użycie.
Podczas sprawdzania należy brać pod uwagę zapisy i zalecenia poprzednich okresowych kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych. Brak takiej dokumentacji zobowiązuje do przeprowadzenia wstępnej inspekcji.
Sprawdzenie okresowe, obejmujące szczegółowe badanie instalacji, należy przeprowadzać bez jej demontażu lub – jeżeli jest wymagany – z częściowym jej demontażem, i uzupełnić właściwymi próbami i pomiarami, łącznie ze sprawdzeniem mającym na celu wskazanie, że spełnione są wymagania dotyczące czasów samoczynnego wyłączania zasilania przez wyłączniki różnicowoprądowe (RCD), aby zapewnić:

a) bezpieczeństwo osób i zwierząt domowych przed skutkami porażenia elektrycznego i oparzenia;
b) ochronę mienia przed uszkodzeniem spowodowanym pożarem lub ciepłem powstałym na skutek uszkodzenia instalacji;
c) sprawdzenie prawidłowości doboru oraz nastaw urządzeń ochronnych i monitorujących
d) potwierdzenie, że instalacja nie jest uszkodzona, a obniżone jej właściwości nie pogorszą bezpieczeństwa;
e) ujawnienie wad instalacji i odchyleń od wymaganych odpowiednich części 60364, które
mogą spowodować niebezpieczeństwo;
f) potwierdzenie, że zarówno dobór, jak i nastawy urządzeń ochronnych i monitorujących, są
prawidłowe.

W przypadku gdy obwód jest monitorowany przez RCM, nie wymaga się pomiaru rezystancji izolacji, o ile IMD lub RCM funkcjonują prawidłowo.
W instalacjach elektrycznych pozostających pod stałym skutecznym nadzorem, objętych stałym monitorowaniem stanu instalacji i urządzeń elektrycznych, zapewniającym profilaktyczną konserwację zapobiegawczą podczas normalnego użytkowania, sprawdzenie okresowe może być zastąpione odpowiednim systemem stałych kontroli i konserwacji instalacji i wyposażenia przez osoby wykwalifikowane.
Podejście użytkowników do planowania i realizacji kontroli stanu technicznego instalacji i urządzeń elektrycznych powinno być racjonalne i powinno zmierzać do ograniczenia, w miarę technicznych i ekonomicznych możliwości, kosztownych badań tylko do tych, które są niezbędne.

▲ do góry

4. Oględziny instalacji elektrycznej

Oględziny instalacji elektrycznej wykonuje się zwykle przed próbami oraz przed włączeniem zasilania instalacji.
Celem oględzin instalacji jest sprawdzenie, czy urządzenie elektryczne zostało zainstalowane zgodnie z instrukcjami producenta, tak aby nie wpływało to niekorzystnie na działanie tego urządzenia.
Oględziny instalacji elektrycznych i wyposażenia w obiekcie budowlanym powinny obejmować sprawdzenie:

a) stanu ochrony przed porażeniem elektrycznym
b) rodzaju zastosowanych środków ochrony przeciwpożarowej;

– występowanie przegród ogniowych i środków zapobiegających rozprzestrzenianiu się ognia
– ochrona przed skutkami działania ciepła;
– ochrona przeciwpożarowa;

c) doboru przewodów i ich zabezpieczeń z uwagi na obciążalność prądową i spadek napięcia;
d) doboru, nastawienie, selektywność i koordynacja urządzeń zabezpieczających,
monitorujących i sygnalizacyjnych;
e) doboru i lokalizacji obwodów zasilających oraz urządzeń ochronnych przepięciowych (SPD) stosowanych w miejscach wymaganych;
f) doboru i prawidłowego umieszczania urządzeń do odłączania izolacyjnego i łączenia;
g) doboru urządzeń i wyposażenia oraz środków ochrony, do spodziewanych wpływów zewnętrznych i zagrożeń mechanicznych;
h) oznaczenia przewodów czynnych, neutralnych i ochronnych;
i) przyłączenie łączników jednobiegunowych do przewodów fazowych;
j) obecność wymaganych schematów, napisów ostrzegawczych i informacyjnych;
k) oznakowanie zacisków urządzeń i zakończeń przewodów oraz urządzeń zabezpieczających;
l) poprawność połączeń przewodów; należy sprawdzić, czy zaciski są odpowiednio dobrane do przewodów i czy łączenie jest wykonane poprawnie;
m) sprawdzenie połączeń przewodów ochronnych (PE, PEN, wyrównawczych, uziemiających);
n) dostępność do urządzeń umożliwiająca wygodną obsługę, identyfikację i konserwację;
o) połączenia części przewodzących dostępnych z instalacja uziemiającą;
p) doboru oraz montażu oprzewodowania.

Ponadto sprawdzić należy, czy zastosowane urządzenia manewrowe są rozmieszczone w sposób umożliwiający ich łatwą obsługę i konserwację.
Oględziny instalacji i wyposażenia elektrycznego powinny uwzględniać także wszystkie wymagania szczególne, dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji.

▲ do góry

5. Próby i pomiary wykonywane przy sprawdzaniu odbiorczym i okresowym

W zależności od potrzeb należy przeprowadzić następujące próby i pomiary; w miarę możliwości w następującej kolejności
a) Ciągłość przewodów ochronnych i czynnych w obwodach pierścieniowych;
b) Rezystancję izolacji obwodów instalacji elektrycznej,
c) Badanie rezystancji izolacji w celu potwierdzenia skuteczności ochrony przez SELV i PELV lub separację elektryczną;
d) Badanie rezystancji izolacji w celu potwierdzenia skuteczności rezystancji i impedancji podłóg i ścian;
e) Sprawdzenie biegunowości;
f) Przeprowadzenie prób w celu potwierdzenia skuteczności ochrony przy uszkodzeniu przez samoczynne wyłączenie zasilania,
g) Badanie rezystancji w celu potwierdzenia skuteczności środków ochrony uzupełniającej;
h) Sprawdzenie kolejności faz,
i) Próby funkcjonalne i operacyjne urządzeń elektrycznych,
j) Spadki napięcia.

Jeżeli wynik którejkolwiek próby lub pomiaru wskazuje na niespełnienie wymagań, to – po usunięciu przyczyny uszkodzenia – próbę tę i każdą poprzedzającą, jeżeli wykryte uszkodzenie może mieć wpływ na ich wynik, należy powtórzyć.
W przypadkach, gdy próby i pomiary przeprowadzane są w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, należy każdorazowo zastosować właściwe środki ostrożności według EN 60079-17:2014-05E Atmosfery wybuchowe – Część 17: Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych.
Wymienione wyżej pozycje prób i pomiarów są omówione w Artykule „Sprawdzanie środków ochrony”.

6. Częstotliwość sprawdzania okresowego

Użytkownicy instalacji elektrycznych powinni ustalić częstotliwość sprawdzania okresowego instalacji, po uwzględnieniu rodzaju instalacji i wyposażenia, częstotliwości i jakości przeglądów oraz wpływów zewnętrznych.
Zgodnie z PN-HD 60364-6:2016-07 częstość sprawdzania okresowego instalacji powinna być ustalana z uwzględnieniem rodzaju instalacji i wyposażenia, jej zastosowania i działania, częstości i jakości konserwacji oraz wpływów zewnętrznych, na które jest narażona.
Przedział ten może wynosić na przykład parę lat, z wyjątkiem podanych niżej przypadków, w których może wystąpić większe ryzyko i powinny być wymagane krótsze okresy, np.:

a) miejsca pracy lub pomieszczenia, w których występuje ryzyko porażenia elektrycznego, pożaru lub wybuchu spowodowanego degradacją,
b) miejsca pracy lub pomieszczenia, w których znajdują się instalacje niskiego i wysokiego napięcia,
c) obiekty gromadzące publiczność,
d) tereny budowy,
e) instalacje bezpieczeństwa (np. oświetlenia awaryjnego).

Dla instalacji elektrycznych użytkowanych w budownictwie mieszkaniowym można stosować dłuższe okresy (np. dziesięć lat). Zaleca się sprawdzenie instalacji elektrycznej, jeżeli użytkownicy lokali mieszkalnych zamieniają się.
W instalacjach elektrycznych pozostających pod stałym skutecznym nadzorem, objętych stałym monitorowaniem stanu instalacji i urządzeń elektrycznych, zapewniającym profilaktyczną konserwację zapobiegawczą podczas normalnego użytkowania, sprawdzenia okresowe mogą być zastąpione odpowiednim systemem stałej kontroli i konserwacji instalacji i wyposażenia przez osoby wykwalifikowane.

▲ do góry

7. Sprawdzanie instalacji elektrycznej na terenie budowy

Okresowe kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznych na terenach budowy powinny być przeprowadzane w terminach określonych w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowlanych (Dz.U. z 2003 Nr 47, poz.401).
Okresowe kontrole stanu technicznego stacjonarnych urządzeń elektrycznych na terenach budowy i rozbiórki przeprowadza się co najmniej jeden raz w miesiącu, natomiast kontrole stanu technicznego i pomiaru rezystancji izolacji tych urządzeń – co najmniej dwa razy w roku, a także przed uruchomieniem urządzenia:

1) po dokonaniu zmian, przeróbek i napraw – zarówno elektrycznych, jak i mechanicznych,
2) które nie było czynne przez okres jednego miesiąca lub dłużej,
3) po jego przemieszczeniu.

▲ do góry

8. Dokumentacja z kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznej

Po zakończeniu sprawdzenia okresowego instalacji elektrycznej należy sporządzić wymaganą dokumentację, składającą się z protokołów wykonanych właściwych prób i pomiarów.
Dokumentacja z każdego sprawdzenia okresowego instalacji elektrycznej powinna zawierać: szczegóły dotyczące sprawdzanych części instalacji i wyniki prób, a także opis przeprowadzonych oględzin, łącznie ze stwierdzonymi niezgodnościami, usterkami i wadami. Odnotowane powinny być również wszystkie stwierdzone uszkodzenia, pogorszenia stanu, wady lub niebezpieczne warunki pracy.
Dokumentacja sprawdzenia okresowego może zawierać, w związku ze stwierdzonymi zagrożeniami, zalecenia dotyczące modernizacji instalacji w celu doprowadzenia jej do zgodności z wymaganiami aktualnych norm lub przepisów.
Zgodnie z normą PN-HD 60364-6:2016-07 protokół z badań odbiorczych lub okresowych powinien zawierać informacje, które pozwolą powtórzyć badania, oraz wyniki badań, wyniki oceny badań i wypływające z nich wnioski, a także dane identyfikacyjne osób, które wykonywały badania.
Osoba odpowiedzialna za sprawdzenie instalacji lub osoba upoważniona do działania w jej imieniu powinna przekazać protokół sprawdzenia okresowego osobie zlecającej sprawdzenie.
Protokół powinien być opracowany i podpisany przez osobę kompetentną w zakresie sprawdzania instalacji elektrycznej.

Protokół sprawdzenia okresowego instalacji elektrycznej
Po sprawdzeniu istniejącej instalacji elektrycznej należy sporządzić protokół sprawdzenia okresowego (w PN-HD 60364-6:2016-07, w załącznikach E, F i G, podano wzory formularzy, które można stosować do sprawdzania odbiorczego i okresowego instalacji elektrycznych).
W protokołach z prób i pomiarów (wg HD 60364-6:2016-07) powinny być zawarte informacje dotyczące:

1) Rodzaju i zakresu badań;
2) Lokalizacji obiektu badania (adres, nazwa);
3) Instalacji lub jej części podlegającej badaniom;
4) Zakresu wykonanych oględzin;
5) Oceny wyników oględzin;
6) Zastosowanych metod i przyrządów pomiarowych;
7) Zastosowanych kryteriów oceny wyników pomiarów;
8) Sposobu wykonania niezbędnych obliczeń;
9) Wyników pomiarów (najczęściej w układzie tabelarycznym);
10) Ocena wyników pomiarów i wniosków z oględzin, pomiarów i prób;
11) Daty i warunki wykonywanych pomiarów;
12) Datę następnych badań okresowych;
13) Dane osobowe i dane identyfikacyjne uprawnień osób wykonujących pomiary, oględziny, oceny i wnioski oraz podpisy.

Protokół sprawdzenia okresowego instalacji elektrycznej:

a) może zawierać zalecenia dotyczące modernizacji, napraw lub konserwacji instalacji,
b) powinien zawierać zalecenia dotyczące okresu do następnego sprawdzenia okresowego,
c) powinien być opracowany i podpisany przez osobę kompetentną w zakresie sprawdzania.

 W protokóle sprawdzania okresowego instalacji elektrycznej należy również uwzględnić zapisy szczegółowych danych dotyczących zarówno obwodu jaki i wyników prób, które powinny identyfikować każdy sprawdzany obwód, jego urządzenia ochronne i wyniki odpowiednich prób pomiarów.
W protokóle powinny być również sformułowane zalecenia dotyczące ustalenia okresu między sprawdzeniem odbiorczym a pierwszym sprawdzeniem okresowym.

▲ do góry